گفت‌وگو با دکتر برهان غلیون
استاد جامعه‌شناسی سیاسی و مدیر مرکز پژوهش‌های شرق معاصر در سوربن پاریس
* غلیون با اندیشه‌ای اصیل که رویاروی مقلدان الگوهای فکری است به گستره چالش اندیشه‌ای و علمی وارد می‌شود و به آنها می‌گوید: شما تجربه غرب را منتقل نکردید، بلکه پوسته‌هایی از آن را وام گرفتید؛ و دین را به نام سکولاریزم از میدان به در نکردید، مگر آن که خود سکولاریزم را به مثابه دینی دیگر برای خود برگزیدید.
* دموکراسی با پذیرش حداقلی از احتمال خطر (ریسک) همراه است و چه بسا در آن شکست سیاسی در برابر دشمن هم پیش بیاید. حتی این شکست را هم باید پذیرفت به این امید که [آن گروه] دوباره مبارزه را از سرگیرد و بعدها به کانون قدرت برگردد.
برهان غلیون در این گفت‌وگو نگرش خود رابه اوضاع فکری و عملی جامعه عربی اسلامی پیشاروی خواننده می‌نهد. او درباره تاریخ اجتماعی ملت و سرانجام دیدگاهها و مکاتب فکری و سیاسی آن و رابطه آن با قدرت ـ که خود، تنش و ناآرامی و بی‌توازنی آن را با مقوله «دولت علیه ملت» بیان کرده است ـ سخن می‌گوید و کاوش می‌کند. او به پژوهش این اوضاع و رابطه دین با دولت و نقد آن بسنده نمی‌کند، بلکه به میانجی بینش ژرف و آگاهی نسبت به تحولات پرشتاب بین‌المللی در جهان امروز، می‌کوشد تا جایگاه عربها و مسلمانان را در این تحولات و موقعیت آنها را در نظام بین‌المللی تعیین کند.
جدال شهروندی و قدرت و نیز دین و دولت، امروزه جدا از جدال ویژه‌گرایی(Particularism] و جهانی شدن نیست. حل قطعی مسأله داخلی مربوط به وظایف فرد و پیوند آن با دین و دولت و جایگاه فرد و آزادی او در دولت، مقدمه ضروری حل قطعی چالش ویژه‌گرایی و جهانی شدن است. از این رو، مثلاً عبدالله عروی در کتاب خود «مفهوم دولت» می‌گوید: «آزادی بیرون از چارچوب دولت، ایده‌آل فریبنده‌ای بیش نیست و دولت نیز بی آزادی، سست و متزلزل است.» با این سخن، عروی کارآمدی آزادی را درون نظام می‌داند و کارآمدی نظام را با تأمین آزادی از سوی آن. این مسأله، تنها یکی از ابعادی است که در این مکالمه طرح شده است. در این زمینه سمیر امین بر این باور است که واقعیت اجتماعی عربی سه بعد دارد: بعد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی. میزان معرفت علمی به این ابعاد سه گانه هم تفاوت می‌کند. بی‌گمان معرفت به بعد اقتصادی پیشرفته‌تر است. چرا که علم اقتصاد آکادمیک ابزارهای مناسب و مفیدی برای تحلیل پدیده‌های اقتصادی به وجود آورده است… در حالی که تحلیل علمی در گستره سیاست و قدرت کمتر پیش رفته است.
گفتن ندارد که بحث در گستره قدرت و سیاست، مقتضی زنده کردن گذشته و به ویژه شناخت بنیادهای این مشکله در اندیشه عربی ـ اسلا
نظرات